Artificial Intelligence (AI) in het onderwijs

Hieronder staat een door NIDAP bewerkte passage uit de interessante beleidsnota 2020 AI is mensenwerk van de NL AIC Human Capital subwerkgroep Scholing en Onderwijs.  Deze coalitie verenigt onderwijs, onderzoek, overheid, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties, die samen als doel hebben om Nederland in een voorhoedepositie te krijgen wat betreft kennis en toepassing van AI. In het bijzonder gaat het om het inzetten van AI voor welvaart en welzijn in lijn met Europese normen en waarden.

Introductie

Er bestaat een grote vraag naar AI- en ICT-specialisten enerzijds en naar domeinexperts met AI-kennis anderzijds. Deze vraag beslaat de volle breedte van de arbeidsmarkt en sluit inhoudelijk niet altijd aan op het opleidingsaanbod. Daarnaast is de maatschappelijke rol van AI nu al dermate groot dat basiskennis van AI steeds belangrijker is voor burgers. Beide punten hebben gevolgen voor de inrichting van het onderwijs- en scholingsaanbod.

Onderwijs en scholing van AI-specialisten in het beroeps- en hoger onderwijs

AI-specialistische opleidingen worden momenteel vooral op het wo aangeboden. Specialistische opleidingen ontbreken zelfs op het mbo en zijn beperkt onderdeel van het hbo, terwijl de vraag naar hbo- en mbo-geschoolden aangeeft dat er ook behoefte is aan opleidingen voor praktijk-georiënteerde AI-specialisten. Voor AI-specialistische opleidingen geldt dat het opleidingsprofiel en de vereiste competenties daarnaast beter kunnen worden afgestemd op de arbeidsmarkt. Hiervoor is het met name van belang dat de AI-expert multidisciplinair leert werken en vaardigheden rondom het toepassen van AI-kennis binnen organisaties opdoet. Naast het ontwikkelen van een oplossing, wat nu vaak centraal staat in het onderwijs, zijn er in de praktijk verschillende hobbels die moeten worden genomen op weg naar implementatie. Denk bijvoorbeeld aan het werken met echte datasets, die eerst opgeschoond moeten worden, en aspecten als projectmanagement en communicatie. Binnen de huidige opleidingen is hiervoor nog weinig aandacht.

Het hoger en regulier middelbaar onderwijs

Binnen het hoger en regulier middelbaar onderwijs is AI momenteel hoofdzakelijk verankerd in AI/ICT-specifieke opleidingsprogramma’s. Hierbij worden de AI-experts opgeleid. Over het algemeen geldt dat er weinig zicht is op welke niet-AI-gerelateerde opleidingen binnen het regulier onderwijs elementen van AI-onderwijs aanbieden. Naar verwachting is dit beperkt.

AI-gerelateerd onderwijs en scholing

Omdat AI in vele sectoren een rol gaat spelen, of dit al doet, is er ook grote behoefte aan AI-onderwijs in niet-AI-gerelateerde onderwijsprogramma’s. Elke student zou de waarde en de aandachtspunten voor zijn of haar beroepenvelden moeten kunnen duiden. Als we een vergelijking trekken met wiskunde, wat vaak als een basisvak aangeboden wordt in onderwijsprogramma’s, dan is dit momenteel nauwelijks het geval voor AI. Naast dat het van belang is dat iedere student de implicaties van AI kan duiden, is het van belang dat er domeinexperts opgeleid worden met AI-kennis. Voor de toepassing van AI is immers ook diepgaande kennis van het specifieke domein nodig, zoals de gezondheidszorg of detailhandel. Deze afgestudeerde kan de brug slaan tussen zijn of haar expertisedomein en de AI-expert, om zo AI technologie naar organisaties te brengen. Een voorbeeld is een minor of master in AI & Health. Dergelijk onderwijsaanbod staat grotendeels nog in de kinderschoenen.

Niet-regulier en privaatonderwijs

Het enorme tekort aan AI-geschoold personeel biedt een voedingsbodem voor private opleidingsinitiatieven, al dan niet in samenwerking met publieke partners of het bedrijfsleven. De opleidingen onderscheiden zich op basis van inhoud en aanpak, maar ook door middel van opzet, opleidingsduur, instroomeisen en kosten. Een belangrijk deel van deze opleidingen beschikt niet over een onderwijsaccreditatie maar werkt soms met een bedrijfs-, software- of trainingsaccreditatie. Het ontbreekt aan een overzicht van niet-reguliere en private opleidingen en aan inzicht in de kwaliteit van het niet-regulier en private onderwijsaanbod.

Ook voor het lerarenonderwijs: Basis- en voortgezet onderwijs

Vergeleken met de grote maatschappelijke rol die AI al speelt, is er nog te weinig specifieke aandacht voor AI in het basis- en voortgezet onderwijs. De kans om iedereen in Nederland kennis te laten maken met AI wordt hiermee onvoldoende benut. Dit is op zichzelf onwenselijk vanwege de invloed van AI in het dagelijks leven, maar veroorzaakt daarnaast vermoedelijk een aansluitingsprobleem binnen de onderwijsketen. Leerlingen zullen zich niet altijd bewust zijn van de kansen en uitdagingen die een carrière in AI hen biedt. Een belangrijk knelpunt voert overigens terug op het opleidings- en bijscholingsaanbod zelf: voor docenten in het basis- en voortgezet onderwijs moet het dan ook mogelijk zijn om de benodigde kennis op te doen om AI te doceren.

Niet-regulier onderwijs

Een tweede grote doelgroep – de doelgroep die al langer werkzaam is – wordt bediend door het niet regulier onderwijs. Hierbij is specifieke aandacht nodig voor de AI-bijscholing van managers.  Uit onderzoek blijkt dat AI een belangrijk onderwerp is van strategisch tot operationeel managementniveau. De vraag naar managers met ICT-kennis neemt ook toe.

Omdat managers sturing geven aan AI-initiatieven binnen de organisatie is het belangrijk dat zij kennis hebben van AI en dat zij dit op kunnen opdoen via korte opleidingen. Ook ICT’ers kunnen sterkte behoefte hebben aan bij- of omscholing. 73% van de wo-opgeleiden met een ICT-baan heeft geen ICT-vooropleiding genoten. Onder hbo-alumni in de ICT-sector is dit 54% en onder mbo-alumni 46%.4 Daarnaast vragen de snelle veranderingen op het vlak van AI om continue bijscholing. De inhoud en het aanbod van AI-gerelateerde opleidingen is relatief echter weinig transparant, wat de bekendheid bij doelgroepen voor scholing en onderwijs in de weg staat. Ook belemmert het gebrek aan inzicht in het aanbod de onderlinge samenwerking in de opleidingsketen. Daarnaast is er, zeker bij het niet-regulier en privaatonderwijs, behoefte aan accreditatie en certificering van AI-trainingen.

Het gebrek hieraan maakt het voor de maatschappij moeilijk om de waarde van een dergelijke training in te schatten. Maatschappelijke randvoorwaarden bij AI en AI-gerelateerd onderwijs en scholing In de meeste curricula is tot slot weinig aandacht voor de juridische, ethische en maatschappelijke kanten van AI. Het toepassen van AI roept ethische en maatschappelijke vragen op rondom thema’s als privacy, inclusie, transparantie, menselijke handelingsvrijheid en soevereiniteit. Het is daarom belangrijk dat zowel AI-experts als AI-gerelateerde experts vaardigheden leren om het systeem te zien en de impact van hun eigen handelen hierop in kaart te brengen.

NIDAP

NIDAP onderzoekt momenteel voor hogescholen en universiteiten (1) de macrodoelmatigheid en maatschappelijke relevantie van nieuwe opleidingen op het gebied van o.a. artificial intelligence en data-science, de (2) aanpassingen die nodig zijn in bestaande opleidingen, bijvoorbeeld de zorg en de vraag naar cursussen en losse modules. Een terugkerende vraag binnen bekostigde instellingen is in hoeverre kennis van AI een onderdeel moet zijn van het niet ICT-onderwijs. NIDAP onderzoekt ook in hoeverre organisaties werken met multidisciplinaire teams van specialisten en met teams bestaande uit breder opgeleide domeinexperts. Daarnaast onderzoekt NIDAP jaarlijks wat de belangrijkste leerthema’s zijn van de grootste beroepsgroepen binnen de o.a. de zorg, techniek en ict.