Zoals in de tabel te zien is, staat de categorie ‘Taal- en Cultuurstudies’ met gemiddeld slechts 25 studenten per opleiding op de tweede plaats. Hoewel er ook andere opleidingen zijn met een klein gemiddeld aantal studenten, neemt ‘Taal- en Cultuurstudies’ een unieke, maar ongelukkige positie in, omdat er tegelijkertijd sprake is van een dalend aantal studenten en een zeer hoog aantal opleidingen.

Op basis hiervan lijkt het dus een logische keuze om binnen deze categorie te beginnen met bezuinigen.

Geen effectieve bezuiniging

Het schrappen van deze kleine opleidingen op het gebied van taal en cultuur bespaart universiteiten echter amper geld, volgens hoogleraar Keltische talen en cultuur Peter Schrijver. In een artikel voor de NRC spreekt hij over ‘bestuurlijke stoerdoenerij’, aangezien volledige opleidingen door de universiteiten worden geschrapt terwijl het onderwijspersoneel grotendeels in dienst blijft en het onderwijs niet geheel verdwijnt.

We lazen eerder al dat sommige opleidingen samengenomen worden onder brede noemers (bijv. Aziëstudies). Andere opleidingen gaan samen onder een nieuwe, meer marktgerichte titel (Islam & Arabisch en Religiewetenschappen worden samen Politiek, cultuur en religie) of worden opgenomen binnen een bestaande opleiding (Keltisch wordt mogelijk onderdeel van de opleiding Engels). Volgens de Universiteit Utrecht wordt de kennis uit deze vakgebieden op deze manier toegankelijk voor een grotere groep studenten en blijft deze beschikbaar binnen de maatschappij. Er bestaat echter ook de mogelijkheid dat het identiteitsverlies van deze opleidingen zal leiden tot een verlies van diepgaande expertise.

Peter Schrijver benoemt in het artikel ook het feit dat opleidingen met een kleine instroom middels populaire bijvakken óók geld opbrengen. Voor de opleiding Keltische talen en cultuur zijn dit bijvoorbeeld Introduction to Celtic Studies, From Táin to Tolkien and Beyond en Literature and History of the Medieval Celts, die allen ongeveer 40-50 studenten per jaar trekken.[1]

Daarnaast hebben deze opleidingen meestal slechts enkele stafleden in dienst, wat de loonkosten ten opzichte van grote opleidingen beperkt. Het is dus nog maar de vraag of het schrappen van deze opleidingen een groot financieel voordeel oplevert.

Permanent verlies

Behalve bezuinigingen in het hoger onderwijs is er op dit moment ook sprake van een demografische krimp. Dit betekent dat de komende 10 tot 15 jaar überhaupt steeds minder studenten zullen beginnen aan een studie. Voor universiteiten heeft dit grote financiële gevolgen. Het zal daardoor verleidelijk zijn voor besturen van universiteiten om nog verder te bezuinigen op kleine opleidingen. Het zijn vaak de taal- en cultuurstudies die dan in het vizier komen.

Maar eenmaal verloren zijn deze opleidingen niet meer eenvoudig terug te brengen. Voor dit soort studies is het uitzonderlijk lastig om door de procedure voor nieuwe opleidingen te komen. In die procedure wordt namelijk vooral gekeken naar het arbeidsmarktperspectief van afgestudeerden. Het beroepsprofiel van afgestudeerden van een opleiding als Keltische studies is echter diffuus. De één, zoals de auteur van dit artikel, wordt arbeidsmarktonderzoeker terwijl de ander een boekenreeks als The Lord of the Rings schrijft. De ‘behoefte’ aan hen is lastig te kwantificeren. Dat is echter wel een harde eis die wordt gesteld aan nieuwe opleidingen.

De besturen van universiteiten die van oudsher een sterke positie in taal- en cultuurstudies hebben – zoals Universiteit Leiden, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Utrecht en de Rijksuniversiteit Groningen – zullen een strategie moeten ontwikkelen waarbij de kennis en expertise uit deze opleidingen niet verloren gaan. Doordat opleidingen hun eigen identiteit verliezen en gereduceerd worden tot slechts enkele vakken binnen bredere opleidingen verdwijnt de diepgaande specialistische kennis uiteindelijk toch.

Als universiteiten hier geen antwoord op bedenken, dan voorzien we de komende 15 jaar een grote verarming en verlies aan diversiteit op het gebied van academische taal- en cultuurstudies in Nederland. Zoals gezegd: unieke opleidingen zoals Keltische talen en cultuur en African Studies gaan voorgoed verloren wanneer ze eenmaal zijn geschrapt. Dit is misschien te verantwoorden binnen een stelsel dat zuiver marktgedreven kijkt naar het bestaansrecht van opleidingen, maar van universiteiten mag verwacht worden dat ze ook oog houden voor de intrinsieke waarde van kennis. Doen ze dat niet, dan zal het taal- en cultuuronderwijs stukje bij beetje verdwijnen.

In een volgend artikel gaan we verder in op de instrumentalisering van het hoger onderwijs, en trekken wij de wenselijkheid en effectiviteit hiervan in twijfel.

[1] Persoonlijke communicatie met Froukje Kooistra, docent bij de Bachelor Keltische talen en cultuur.