Zonder specialistische kennis geen transitie

Het is makkelijk om te vergeten in het huidige politieke klimaat, maar Nederland en Europa hebben klimaatdoelen geformuleerd om de gehele economie in 2050 circulair te maken. Dat wil zeggen: netto geen uitstoot meer en compleet gesloten kringlopen.

Circulariteit gaat veel verder dan recycling of afvalscheiding alleen. Het gaat om fundamentele veranderingen in de manier waarop we producten en processen ontwerpen, hoe we materiaalstromen organiseren en hoe we omgaan met hergebruik. Deze transitie vraagt om een combinatie van specifieke (technische) kennis met bredere competenties; van materiaalkunde en productontwerp tot ketenregie en systeeminnovaties.

Hoewel Europa ambitieuze doelstellingen heeft, blijft de arbeidsmarkt achter op dit doel. Er zijn simpelweg te weinig mensen om de doelstellingen waar te maken. Dat zit hem niet alleen in de grote tekorten aan praktisch geschoolde vaklieden, maar ook aan een gebrek aan specialistische circulaire kennis en competenties.

Kennis als sleutel in de circulaire transitie

Kennis over circulariteit blijkt schaars. In een enquête van NIDAP onder werkgevers in de (chemische) industrie en overheidsinstellingen gaf maar liefst tweederde van de deelnemers aan tekorten te ervaren aan personeel met kennis op dit gebied (zie afbeelding 1). In meerdere recente rapporten wordt dit kennistekort expliciet benoemd als één van de grootste obstakels voor de transitie naar een circulaire economie. KPMG schetst dat de arbeidsmarkt moeite heeft om de transitie bij te benen en verwacht dat de vraag naar circulaire kennis sectorbreed zal toenemen in de komende jaren. Data van het UWV (Spanningsindicator) en het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) tonen aan dat er structurele schaarste is aan beroepsgroepen waartoe bijvoorbeeld ook productie-ingenieurs, chemici en milieutechnologen behoren. Deze mensen zijn essentieel voor de verwezenlijking van een circulaire economie.

Binnen de chemiesector, die weer onmisbaar is voor de materialentransitie (denk bijvoorbeeld aan plastics-recycling, of de ontwikkeling van nieuwe materialen), signaleert ChemistryNL een grote behoefte aan kennis over circulariteit. Tegelijkertijd neemt het aantal banen in de chemiesector af in Nederland. In een interview met Chemie Magazine van VNCI geeft UWV-arbeidsmarktadviseur Frank Eskes aan:

Hoewel we de vacatures in de chemie zien afnemen, blijven de banen díe er zijn lastig te vervullen. Het gaat dan vooral om specialistische functies zoals: procesoperators, procestechnologen, monteurs, analisten en kwaliteitscontroleurs. De vraag naar nieuwe mensen neemt dus af, maar de specialisten die nodig zijn, zijn schaars.

Dit beeld wordt bevestigd door vacatureonderzoek van NIDAP, waarin ook een daling aan vacatures voor o.a. proces-en product-engineers te zien was. De chemiesector kent een zeer sterke vergrijzing, waardoor er veel kennis verdwijnt op een moment dat die juist nodig is. Volgens het Platform Groene Chemie Nieuwe Economie zal er in de toekomst twee keer zoveel personeel nodig zijn in de duurzame productieprocessen als in de chemie-industrie nu. De nood, kortom, is hoog.

Kennisontwikkeling groeit, maar te weinig mensen om kennis toe te passen

Een vacature-analyse uitgevoerd door NIDAP in juli 2025 laat zien dat het totale aantal specifiek aan circulariteit gerelateerde vacatures in de periode juli 2023 tot juli 2025 met 12% groeide ten opzichte van 2020-’22 (zie afbeelding 3), hoewel de trend in de afgelopen 2 jaar negatief is. Dit komt overeen met het beeld dat het UWV schetst: een krimpende, maar krappe arbeidsmarkt.

Opvallend is dat het aantal posities voor onderzoekers en PhD’s op circulaire thema’s in Nederland in vijf jaar tijd meer dan verdrievoudigd is. Dit is deels te verklaren door flinke onderzoeksgelden die beschikbaar worden gesteld via de Nationale Wetenschapsagenda en het Europe Horizon programma; verduurzaming en circulariteit zijn wetenschappelijke topprioriteiten.